چکیده

 درایران فرهنگ شهرهای الکترونیکی و اینترنتی در حال گسترش ا ست و کم‌کم باور مسئولین در درک نیاز حرکت به سمت و سوی شهرهای الکترونیکی در حال شکل گیری است. شاید در سال 1379 که برای اولین بار بحث شهرهای الکترونیکی مطرح و متاقب آن همایش جهانی شهرهای الکترونیکی و اینترنتی با جضور بیش از 1500 نفر از مسئولین و متخصصین ارشد کشور در حوزه‌های مختلف برگزار شد موضوع برای کشورمان خنده دار و باور نکردنی بود و یا حداقل باور نداشتیم که فقط 5 سال بعد باید راهکار برون رفت از چالشهای شهر بزرگی مانند تهران را در ایجاد شمقدمه

از حدود پنج قرن قبل، در نیمه سده دهم هجری، که شاه طهماسب اول صفوی (۹۸۴ - ۹۳۰ هجری قمری) حصاری به دور تهران کشید و حدود و ثغورش را نیز به دقت معلوم کرد، و عملاً تهران به عنوان یک شهر مطرح شد، اولویت های شهروندی متناسب با توسعه علمی و امکانات زمان متفاوت بوده است.

در آن زمان هم تعیین مرز یک موضوع مهم بود، و هم دیوار کشیدن به دور شهر یک نیاز ضروری تلقی می شد. امروز در جهان، بحث جامعه اطلاعاتی و دهکده جهانی مطرح است، یعنی مرزها در حال حذف شدن و دیوارها در حال برداشت هستند. همواره تغییر وجود داشته و هر چه تمدن بشری سمت و سوی علمی بیشتری پیدا می کند سرعت تغییرات در جامعه بشری نیز بیشتر می شود.

در صد سال گذشته تهران تغییرات اساسی را به خود دیده و همواره رو به تغییر است. تا دو دهه قبل تقریباً تمام تغییرات فیزیکی بوده اند، اما از ده سال قبل که توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات حضور خود را با توسعه تلفن و رایانه و بعدها اینترنت به نمایش گذاشت بخشی از تغییرات شکل نرم افزاری پیدا کرده است. امروز یکی از دغدغه های اصلی شهرداری تهران مکانیزه کردن ارتباط خود با شهروندان است و به دنبال شهر الکترونیکی است.

انسان در طول حیات خود بر روی کره زمین چند دوره مختلف را تجربه کرده است. زمانی که نخستین جوامع بشری شکل گرفت، مهمترین کار انسان ها شکار بود. دوره شکار اولین دوره ای بود که انسان ها تجربه کردند. فناوری در این دوران در خدمت تولید ابزارهای شکار بود. به مرور با افزایش اکتشافات بشری، انسان توانایی کشاورزی را کسب کرد.

جوامع شهری در کنار رودخانه های بزرگ شکل گرفتند. نخستین شهرها و تمدن های بشری در عصر کشاورزی و در کنار رودخانه های بزرگ پدید آمدند. در این دوران زمین و نیروی انسانی به عنوان عامل قدرت محسوب می شد. با توسعه مسیرهای ارتباطی، گسترش سفرهای دریایی و ارتباط بین ملل مختلف، انسان ها با دوره ای جدید از حیات بشری روبه رو شدند. این دوران جدید، عصر تجارت بود. استفاده از مسیرهای آبی و خاکی برای عرضه محصولات و تولیدات و تهیه مایحتاج از مشخصات عمده عصر تجارت است. در دوران تجارت شهرهای بزرگی در مسیر راه های ارتباطی و در کنار رودخانه ها و دریاها به وجود آمدند. با فرا رسیدن عصر صنعت و همزمان با شکل گیری انقلاب های صنعتی در غرب، اختراعات بشری یکی پس از دیگری شکل گرفتند. نظریه های آدام اسمیت در اقتصاد و تیلور در مدیریت به شکل گیری مراکز صنعتی جدید با رویکرد تولید انبوه کمک کرد.

در حاشیه شهرها، مراکز صنعتی بزرگی پدید آمد. بسیاری از نیروهای کار از مزارع به سوی کارخانجات سرازیر شدند. ظهور عصر صنعتی تاثیر عمده ای بر توسعه شهرها و افزایش جمعیت شهرنشین بر جای نهاد.

دوران صنعتی نیز پس از چند صد سال سیطره بر زندگی بشر جای خود را به عصر اطلاعاتی داد. عصری که در آخرین دهه های قرن بیستم شکل گرفت و مظاهر نوین آن زندگی بشر را رنگ و رویی جدید بخشیده است. به زودی عصر مجازی سه بعدی که ادامه توسعه عصر فناوری اطلاعات است فرا می رسد، و بشر با موج جدیدی از تحول و تغییر مواجه خواهد شد، باید منتظر فرا رسیدن آن پدیده پیچیده نیز باشیم.

تعریف شهر الکترونیک

شهر الکترونیک عبارت از شهری است که اداره امور شهروندان شامل خدمات و سرویس های دولتی و سازمان های بخش خصوصی بصورت برخط (online ) و بطور شبانه‌روزی، در هفت روز هفته با کیفیت و ضریب ایمنی بالا با استفاده از ابزار فناوری اطلاعات و ارتباطات و کاربردهای آن انجام می‌شود. شهر الکترونیک ما را از دنیای یک بعدی که شهرهای سنتی و امروزی ما هستند، به دنیای دو بعدی می‌برد که دستاورد فناوری‌های نوین اطلاعات و ارتباطات دنیای اینترنتی می‌باشند. توجه کنیم که فناوری‌ها همچنان به سرعت توسعه می‌یابند و بزودی دنیای سه بعدی را عرضه می‌کنند که در آن‌صورت، ما شاهد شهرهای مجازی سه بعدی خواهیم بود که حتی تصور آن برایمان سخت است.  " ارائه دسترسی الکترونیکی شهروندان به شهرداری و اماکن مختلف شهری به صورت شبانه روزی و هفت روز هفته، به شیوه ای باثبات، قابل اطمینان، امن و محرمانه شهر الکترونیک نام دارد. شهر الکترونیک یک شهر بیست و چهار ساعته است و امور شهری در تمام شبانه روز در جریان است. شهروندان می توانند از طریق اینترنت، هر زمان و در هر مکان به اطلاعات و خدمات آموزشی، تفریحی، تجاری، اداری، بهداشتی و غیره دسترسی پیدا کنند.

در شهر الکترونیک پلیس همیشه در دسترس است شهروندان می توانند ناامنی های بوجود آمده را گزارش دهند تا در اسرع وقت مورد بررسی قرار گیرد. به علاوه از طریق وب سایت های پلیس افراد نکات ایمنی را برای مواقع ضروری می آموزند. در مواقع آتش سوزی نیز امکان دسترسی به ایستگاه های آتش نشانی در حداقل زمان ممکن وجود دارد . بنابراین وقتی اکثر کارهای روزمره را بتوان از طریق اینترنت و در منزل انجام داد زندگی بسیار راحت تر خواهد شد. از آنجا که زمان تلف شده برای انجام کارهای روزمره در این حالت تا حد زیادی کاهش می یابد، می توان از این زمان به نحو بهتری استفاده کنید. از آنجا که رفت و آمدهای شهری در شهر الکترونیک به حداقل می رسد تأثیرات مخرب وسایل نقلیه بر محیط زیست نیز کاهش می یابد و محیطی زیباتر و طبیعی تر برای زندگی شهروندان به وجود خواهد آمد.

شهر الکترونیکی

توسعه شهرهای الکترونیکی در جهان با سرعت به پیش می رود و فرصت های بسیاری را برای محیط های زندگی، کار و تفریح مردم به وجود آورده است. شهرهای الکترونیکی در یک جامعه اطلاعاتی بستری را فراهم می کند تا مردم وارد هزاره سوم شده و تجربیات جدیدی را در زندگی آغاز کنند. اگرچه تجربه زیادی در این زمینه وجود ندارد و آینده این نوع زندگی هنوز کاملاً مشخص نیست، اما باید پذیرفت که نسل جوان آن را باور داشته و با ابزار جدید فناوری اطلاعات و ارتباطات مسیر جدیدی را طی خواهد کرد. ضریب نفوذ اینترنت در تهران بیشتر از سایر شهرهای ایران است و مزیت به کارگیری این پدیده در این کلانشهر بیشتر است، بنابراین مناسب است هر چه زودتر پیاده سازی شهر الکترونیک تهران آغاز شود.

شهر الکترونیکی بر اساس اصول و مبانی پایه فناوری اطلاعات و ارتباطات شکل گرفته است و به عنوان یکی از کاربردهای این فناوری در حال توسعه است. نزدیک به دو دهه است که واژه فناوری اطلاعات یا فناوری اطلاعات و ارتباطات به عنوان یک پدیده نوظهور و قدرتمند جای خود را در جهان باز کرده است و گفته می شود که تا سال ۲۰۱۰ میلادی کاربردهای این فناوری نزدیک به ۸۵درصد از امور روزمره جوامع را به صورت مستقیم یا غیرمستقیم تحت تاثیر خود قرار می دهد. سرعت تاثیرگذاری و گسترش این پدیده در زندگی بشر هزاره سوم بسیار زیاد است به طوری که از هم اکنون تغییر اساسی در ساختارهای فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی دیده می شود، و می رود تا بنیان های سنتی اداره جوامع را دچار تغییر و تحول اساسی کند و سیستم جدیدی از مدیریت را معرفی کند.

میزان تاثیرگذاری فناوری اطلاعات و ارتباطات و کاربردهای آن در جهان به اندازه ای زیاد بوده است که سران کشورهای جهان را به گونه ای متاثر ساخته تا با برگزاری دو اجلاس مهم در سال های ۲۰۰۳ و ۲۰۰۵ میلادی در ژنو و تونس پایه های اصول جامعه اطلاعاتی را شکل دهند و با تهیه برنامه اصول و برنامه عمل برای جامعه اطلاعاتی جهانی خود را برای تغییرات بیشتر آماده کنند.

اغلب کشورهای توسعه یافته که دارای سیستم های خوش رفتار در مواجهه با فناوری های نوین هستند با سرعت و به سادگی منافع و ریسک فناوری اطلاعات و ارتباطات و کاربردهای آن را پذیرفته و با سرعت بیشتری از آن استفاده کرده اند.

بعضی از کشورهای در حال توسعه یا فقیر که یا از مزایا و فرصت های این فناوری بی اطلاع هستند یا امکانات اقتصادی لازم برای به کارگیری این پدیده را در کشورشان نداشته اند دچار عقب ماندگی در این زمینه شده اند. دسته دیگری از کشورها نیز وجود دارند که از نظر امکانات مالی مشکلی ندارند اما با دیدگاه ایدئولوژیک با این پدیده نوظهور برخورد می کنند و باعث تاخیر یا مانع استفاده مردم کشورشان از این فناوری می شوند و متاسفانه خسارات جبران ناپذیری را به جامعه خود تحمیل می کنند.

از آنجا که تمام ابعاد این پدیده و به خصوص بعضی از کاربردهای آن مانند شهر الکترونیکی حتی در بعضی از کشورهای توسعه یافته، شناخته شده نیست، فرهنگ سازی و آسیب شناسی در معرفی فناوری اطلاعات و ارتباطات و کاربردهای آن یقیناً می تواند زمینه استفاده بهتر از آن را در جوامع به وجود آورد.

شهر الکترونیکی بستری فراهم می کند تا بخش شهری، بخش خصوصی، بنگاه های اقتصادی، و سایر نهادهای حقوقی و حقیقی بتوانند خدمات و سرویس های خود را در طول شبانه روز با سرعت، دقت و در سطح گسترده تری در اختیار مردم قرار داده و از مشارکت مردم در اداره امور شهر بیشتر استفاده کنند. برای استفاده مفید و موثر از این کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات نیاز به فرهنگ سازی و آموزش به مسوولان و مردم است.

شهر الکترونیکی بر اساس اصول و مبانی پایه فناوری اطلاعات و ارتباطات شکل گرفته است و به عنوان یکی از کاربردهای این فناوری در حال توسعه است.

شهر الکترونیک مزایای بسیار زیادی دارد که در زیر به برخی از آنها اشاره می شود. این مزیت ها باعث می شوند که نتوان از ایجاد آن چشم پوشید.

▪ فراهم آوردن خدمات اینترنت با کیفیت و سرعت بالا برای شهروندان

▪ فراهم آوردن کانال های آموزشی متفاوت و محیط آموزشی مادام العمر

▪ بهبود کیفیت زندگی مردم

▪ ارائه خدمات یک مرحله ای به شهروندان

▪ تقویت رقابت تجاری شهر و ایجاد فرصتهای تجاری بیشتر توسط تجارت الکترونیک

▪ ارتباط بهتر سازمان ها و ارگان های مختلف شهری

▪ افزایش مشارکت مردم در اداره شهر

در این مجال قصد بررسی نیازهای فیزیکی وحتی اجرائی چنین طرحی را نداریم و به قول معروف برای جلوگیری از آفت  می خواهیم بذر را درست بکاریم .

در گامهای اولیه بایستی «برنامه‌ریزی‌ها» از رویکردهای عقلانی به الگوی تعاملی تغییر جهت یابد و سیاستگذاری نیز از الگوی تکنوبوروکراتیک به الگوی شبکه‌ای تغییر یابد تا آینده‌نگاری ممکن شود.

اجرای پروژه‌های آینده‌پژوهی سه کارکرد جنبی مهم دارد: تولید دانش نظری، فرهنگ‌سازی، و ایجاد شبکه میان سازمانها و فرهیختگان جامعه ، ایجاد مشارکت در گرو تعهد کسانی است که در این موضوع دخیل هستند. بعلاوه از دانش همه افراد نیز باید بهره گرفت و می توان گفت " محور اصلی آینده نگاری موضوع مشارکت است. " همچنین در این مسیر بحث سیاستگذاری نیز خیلی مهم است. برخی نهادها در حوزه سیاستگذاری باهم همپوشانی دارند و لازم است که برای جلوگیری از موازی‌کاری، تعامل بین این سازمانها را افزایش دهیم. در این صورت این سازمانها هم بهتر تصمیم می‌گیرند، هم بهتر جلب مشارکت می‌کنند و هم تعهد بیشتری در اجرا احساس می‌کنند.

آرمان شهر الکترونیکی

آنچه که امروزه با عنوان "شهر الکترونیکی" از آن یاد می شود به لحاظ برخورداری از ویژگی های ایده آل و منحصر به فرد، ممکن است در شرایط واقعی تا حدی آرمانی به نظر برسد. از این رو منطقی تر آن است که در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات به جای سخن گفتن از "شهر الکترونیکی"، به آرمان شهر الکترونیکی بیاندیشیم و کوشش نماییم ویژگی های آرمانی را به تدریج با تکامل بخشیدن به شهرهای الکترونیکی کنونی، محقق سازیم.

مجموعه تلاش هایی که در حوزه گسترش کاربردهای شهری فناوری اطلاعات طی دو دهه اخیر صورت گرفته است، با وجود آن که از سرعت و پیوستگی شایسته ای برخودار نبوده؛ اما به دلیل همگرایی با مبانی جوامع دانش بنیان می تواند نوید بخش ایجاد یک ایتوپیا یا آرمان شهر الکترونیکی در آینده ای نه چندان دور باشد. امید به آرمان شهری الکترونیکی که در آن استانداردهای شهرهای الکترونیکی رعایت شده باشد و شهروندان با آسودگی و اطمینان خاطر بخش قابل توجهی از تعاملات روزانه خود را با بهره گیری از بسترهای ارتباطی الکترونیکی انجام دهند و به شکل چشمگیری در زمان، هزینه و انرژی خود صرفه جویی کنند، می تواند انگیزه ای قدرتمند برای تحرک بخشیدن به کوشش های آینده باشد.

بدیهی است آرمان شهر الکترونیکی نیز مانند هر پدیده دانش بنیان دیگری ویژگی های خاص خود را دارد و مهمترین ویژگی آن "فرهنگ شهروندی" به شیوه الکترونیک است. حضور در محیط سایبر و مشارکت در فعالیت های انفرادی و جمعی متعارف در شهرهای الکترونیکی فرهنگی را به همراه دارد که شهروندان برای برخورداری از حقوق شهروندی ملزم به رعایت آن هستند. مباحثی مانند مراعات حریم خصوصی افراد در محیط سایبر، حقوق تالیفی و انتشاراتی و دیگر مقررات و قوانینی که همگی برای حفظ حقوق فردی و اجتماعی افراد تنظیم شده اند، در چنین شهری معنا و مفهوم می یابد و اعتبار و روایی آن تا اندازه زیادی به رعایت آن توسط خود شهروندان بستگی دارد.

آنچه که یک آرمان شهر الکترونیکی را نسبت به شهرهای الکترونیکی متعارف و عادی که تا کنون ایجاد و راه اندازی شده اند متمایز می سازد، تنها ابعاد فرهنگی آن نیست بلکه ابعاد کاربردی و فنی آن نیز می باشد. هر قدر زیرساخت های ارتباطی یک شهر الکترونیکی از توسعه و کیفیت بهتری برخوردار باشند، امکان به کارگیری آنها از سوی شهروندان نیز به همان میزان افزایش خواهد یافت. این یعنی تکامل یافتگی ارتباط الکترونیکی. اما در آرمان شهر الکترونیکی این تکامل یافتگی در منتهای درجه خود قرار دارد. از آنجایی که امروزه اینترنت به عنوان مهمترین بستر ارتباطی در جهان معاصر مطرح است و کوشش های گسترده ای در سراسر جهان به منظور توسعه آن در تمامی مناطق و حتا دور دست ترین نقاط هر کشور صورت گرفته است، تمرکز بر این رسانه ارتباطی و بهبود شاخص های توسعه آن نظیر افزایش ضریب نفوذ و پهنای باند وسیعتر دیگر نه به عنوان یک توصیه بلکه به عنوان ضرورتی انکارناپذیر مطرح است. بدین ترتیب تکامل اینترنت و روندهای توسعه آن در آرمان شهر الکترونیکی مد نظر می باشد.

یک آرمان شهر الکترونیکی می تواند در بر دارنده اهداف گوناگونی باشد، از گسترش کاربردهای شهری فناوری اطلاعات گرفته تا ایجاد فرصتهای برابر برای تمامی شهروندان در برخورداری از مزایای شهروندی و مشارکت در یک جامعه اطلاعاتی. امروزه هر شهروند الکترونیکی در جامعه اطلاعاتی نقش و جایگاه منحصر به فرد خود را دارد و در صورت ایفای مناسب این نقش می تواند سهم قابل توجهی در توسعه و پیشرفت دیگر شهروندان و در نهایت جامعه و کشور خود داشته باشد. روشن است ایفای نقش شهروندی و در همان حال برخورداری از حقوق مربوط به آن پیش از هر چیز نیازمند اطلاع رسانی و آگاهی بخشی است که این امر نیز به مدد رسانه های اطلاعاتی امکانپذیر است.

سازمان ها و نهادهای شهری که پیوسته به ارایه خدمات شهری می پردازند، می توانند به عنوان گهواره پیدایش آرمان شهر الکترونیکی به شمار آیند. از آنجایی که ارایه خدمات الکترونیکی در این سازمان ها و نهادها به امری عادی و متعارف مبدل شده است، دیگر تردیدی پیرامون لزوم یا ضرورت ارایه خدمات به شیوه الکترونیکی وجود ندارد و تمرکز کنونی این سازمان ها به بهبود و ارتقای این خدمات معطوف شده است. نقش مجامع علمی و دانشگاهی به لحاظ برخورداری از دانش و تخصص کافی برای همیاری در این عرصه در خور توجه است و این بنیادهای علمی می توانند کمک های موثری را به ارتقای کیفیت خدمات الکترونیکی ارایه نمایند.

آرمان شهر الکترونیکی محصول همکاری و هم افزایی توان سازمان های دانش بنیان گوناگون در یک جامعه است و نمی تواند تنها به ساختارهای ارتباطی و اطلاعاتی متکی باشد. گسترش خدمات شهری تنها یکی از دستاوردهای ایجاد آرمان شهر الکترونیکی است و دانش ضمنی که بر اثر مشارکت در تراکنش های جاری در چنین شهری تولید می شود، خود از ارزش شایان توجهی برخوردار است. این دانش ضمنی سبب ارتقای سطح شهروندی می شود و هر شهروند به طور خودکار با بهره گیری از فنون و مهارت های ارتباطی می تواند متناسب با افزایش میزان فعالیت الکترونیکی خود، از مزایا و حقوق بیشتری نیز برخوردار شود که این امر به پدیده دیگری موسوم به "رقابت الکترونیکی" منجر خواهد شد.

رقابت الکترونیکی در یک آرمان شهر الکترونیکی از یک سو زمینه بروز یافتن استعدادهای نهفته را فراهم می سازد و از سوی دیگر تکامل تدریجی شهر و شهروندان را در پی دارد. همین رقابت در بعدی دیگر سبب تولید دارایی های الکترونیکی می شود. امروزه آثار الکترونیکی که در قالب نرم افزار، کتاب های الکترونیکی و حتا مقالات تولید می شوند، در صورت داشتن ویژگی های لازم به عنوان سرمایه های الکترونیکی یک جامعه در نظر گرفته می شوند. توجه به این عامل کلیدی در ارتقای جایگاه شهروندان الکترونیکی می تواند زمینه ساز آفرینش آثار فاخر و منحصر به فرد باشد و در نهایت جامعه و شهری را به وجود آورد که پیش از هر چیز به لحاظ میزان دارایی و ثروت الکترونیکی تولید شده در آن برای دیگر جوامع و شهرهای الکترونیکی حایز اهمیت باشد.

ایجاد یک آرمان شهر الکترونیکی نیازمند طی شدن یک فرایند تکاملی است و بدیهی است که هر فرایند تکاملی می تواند وقت گیر باشد، از این رو بردباری و شکیبایی برای رسیدن به هدف نهایی یکی از شروط گریز ناپذیر خواهد بود. پرسش اصلی در این میان این است که با بهره گیری از چه عوامل یا عناصری می توان مدت زمان لازم را تا حد امکان کوتاه تر کرد و ایجاد آرمان شهر الکترونیکی را تسریع نمود. اگر چه این پرسش ذهن برخی از اندیشمندان فعال در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات را به خود مشغول کرده است، اما می توان پذیرفت که گسترش کاربردی فناوری اطلاعات به عنوان پایه ای ترین عامل در نیل به هدف یاد شده همچنان به قوت خود باقی است. آرمان شهر الکترونیکی در نهایت تقویت کننده مجموعه ای از کارکردهای ارتباطی خواهد بود و بر این اساس بهتر است "تمرکز بر کاربردها" به عنوان یکی از محورهای اصلی در اندیشه پیرامون این موضوع در نظر گرفته شود.

ویژگی های شهر الکترونیکی خوب

یک شهر الکترونیکی خوب آن است که بتواند به آسانی در دسترس همگان قرار گرفته و با روشی ساده ارائه خدمت کند. بعضی از مشخصه های یک شهر الکترونیکی خوب می تواند به شرح ذیل باشد:

▪ استفاده آسان کاربران:

یک شهر الکترونیکی خوب باید بتواند با به کارگیری ابزار مناسب سخت افزاری، نرم افزاری و ارتباطی خوب به آسانی ارتباط مردم را با خدمات شهری برقرار کند.

▪ در دسترس همگان باشد:

خدمات شهر الکترونیکی باید از طریق سایت در منزل، محل کار، کارخانه، کتابخانه، کیوسک و خلاصه از هر محل دیگر و هر زمان دلخواه در دسترس همه افراد جامعه با هر درآمدی باشد.

▪ حریم خصوصی و امن:

باید استانداردها در آن به گونه ای پیش بینی شود که حریم خصوصی و امنیت مردم شهر و کاربران تضمین شده باشد.

▪ نوآور و با خروجی ملموس:

باید از جدیدترین و پیشرفته ترین فناوری ها استفاده کند و مرتب به روز شود تا سرعت و پاسخ سیستم همواره رو به افزایش بوده و خروجی آن برای مردم قابل لمس باشد. این وضعیت با سرعت دسترسی به اطلاعات بستگی مستقیم دارد، بنابراین باید پهنای باند دسترسی به شبکه هم در سایت اصلی و هم دسترسی شهروندان زیاد و قابل قبول باشد.

تعاملی باشد:

باید اندیشه عموم مردم در آن اثر داشته باشد تا بخش های خصوصی، سازمان های غیرانتفاعی و محققین و حتی مردم عادی بتوانند با شهردار و مسوولان شهری به صورت دوطرفه در جهت بالا بردن کیفیت خدمات شهری هم اندیشی کنند.

▪ باید کم هزینه باشد:

سیستم های خدماتی الکترونیکی و برخط در یک شهر الکترونیکی باید به گونه ای طراحی شوند که مردم پول زیادی بابت دریافت خدمات ندهند و شهر هم از پس هزینه های سخت افزاری و نرم افزاری برای توسعه خدمات الکترونیکی برآید.

▪ انتقال فناوری با دقت انجام شود:

در مواقعی که تغییر فناوری تاثیر جدی در سیستم می گذارد انتقال سیستم های شهر الکترونیکی از وضع قدیم به جدید باید به دقت انجام شود تا کاربر هنگام مواجهه با فناوری جدید دچار مشکل نشود.

بعضی از فعالیتهای شهرهای الکترونیکی عبارتند از:

1. فعالیت‌های بانکی: مثل پرداخت قبوض، برداشت پول از حساب، انتقال پول و غیره

2. فعالیت‌های اداری: مثل ثبت اسناد و املاک، درخواست پاسپورت و امثال آن

3. فعالیت‌های تجاری: مثل خرید و فروش کالا، موسیقی، فیلم و مواد غذایی

4. فعالیت‌های تفریحی: مثل بازیهای رایانه‌ای، بازدید از موزه‌ها و پارک‌ها

5. کسب اطلاعات: اخبار، روزنامه‌ها، نشریات، وضعیت آب‌و‌هوا، ترافیک شهری، ساعات پرواز هواپیماها و...

6. فعالیت‌های علمی: تحقیق در مورد پروژه‌ها، یافتن مقاله‌ها، دسترسی به منابع معتبر، کتابخانه‌‌ها و کتاب‌ها و تالیفات جدید

7. فعالیت‌های آموزشی: مدرسه، دانشگاه و سایر آموزشگاه‌ها

8. فعالیت‌های سیاسی: شرکت در انتخابات، اعلام‌ نظر ‌به مجلس و بخشهای سیاسی باز

9. فعالیت‌های مسافرتی: رزرو بلیط سفر، رزرو هتل و کرایه اتومبیل

10. کاریابی و درخواست کار: آگاهی یافتن از فرصت‌های کاری، پر‌‌کردن فرم درخواست کار، ارسال و گرفتن نتیجه.

11. فعالیت‌های درمانی: مراجعه به پزشک، دریافت دستورالعمل‌‌های ایمنی و اطلاع از تازه‌های پزشکی

12. فعالیت‌های تصمیم‌گیری: بهترین و‌ ‌خلوت‌ترین مسیر در شهر برای رسیدن به مقصد، بهترین رستوران برای صرف غذا، بهترین اماکن تفریحی و سایر بهترین‌ها

آشنایی با نمونه هایی از شهرهای الکترونیک در جهان     در این گفتار به بررسی نقش و جایگاه چند شهر مهم اکترونیکی در جهان بپردازم  مسلم است که ذکر مشخصه های هر شهر الکترونیکی در زوایا متعدد و البته به صورت کامل ؛ در یک گفتار نمی گنجد شاید یک کتاب قطور را شامل شود اما نگاه گذرا هم بازهم خالی از لطف نیست  

شهر الکترونیکی بوستون

 شهروندان این شهر می‌توانند با مراجعه به وب‌سایت این شهر به دامنه وسیعی از اطلاعات که شامل رویه‌های کاری، مرور گزارش‌های رستوران‌ها و اطلاعات گردشگری است، دست پیدا کنند. اولین صفحه سایت این شهر کاربران را به قسمت‌های مختلف سایت بر مبنای اینکه از ساکنان شهر، تاجر یا توریست هستند، هدایت می‌کند. گردشگران می‌توانند در این سایت راجع به اطلاعات تاریخی شهر، محل و ساعت کاری مکان‌های دیدنی و مورد علاقه، اطلاعات لازم را کسب کرده و بهترین مکان‌ها را برای عکس‌برداری و فیلم‌برداری یادگاری پیدا کنند.

 "دادگاه غذایی شهردار" یکی از مهم‌ترین بخش‌های این سایت است که در اختیار کاربران قرار گرفته و حاوی گزارش بازرسی‌های صورت گرفته از رستوران‌ها در سطح شهر بوستون و همچنین توضیحاتی درباره تخلفات آن‌ها و امتیاز نهایی تعلق گرفته به هر یک است. این رویه باعث شده رستوران‌ها کمتر تخلف کرده و مشتریان نیز رستورانی را که امتیاز بیشتری دارد، انتخاب ‌کنند.

 از سوی دیگر این سایت امکان پرداخت قبوض، مالیات و جریمه وسایل نقلیه را از طریق اینترنت و به کمک کارت اعتباری فراهم می‌کند. این وب‌سایت قابلیت سرویس‌دهی بالاتر از یک میلیون نفر در روز را داراست. بر اساس آخرین اطلاعات موجود میزان پرداخت مالیات وسایل نقلیه موتوری نزدیک به 300 درصد افزایش داشته و ماهانه به‌طور متوسط سه هزار جریمه از طریق اینترنت پرداخت شده و در طول یک سال شش هزار پرداخت در این شهر به‌صورت برخط (online ) صورت گرفته است. جست‌وجوی برخط املاک، منابع و فرصت‌های سرمایه‌گذاری، فرم ثبت‌نام رای‌دهندگان، آگهی کار، وسایل گمشده، جست‌وجوی تسهیلات و جست‌وجوی مقبره‌ها، بخش دیگری از امکانات و اطلاعاتی است که این سایت در اختیار شهروندان شهر بوستون قرار می‌دهد.  

شهر الکترونیکی ایندیا ناپلیس

سایت این شهر به‌گونه‌ای طراحی شده است که کاربر به‌راحتی به قسمت‌های مختلفی از قبیل دولت الکترونیکی، مجمع مجازی، تجارت، گردشگری و کودکان هدایت می‌شوند. بخش دولت الکترونیکی این سایت در پاییز سال 1996 راه‌اندازی شد و امکان دسترسی 24 ساعته کاربران را در زمینه پرداخت جریمه‌های اتومبیل، مرور پروژه‌ها و پرداخت برخط مالیات فراهم می‌کند. شهروندان این شهر در بخش مجازی می‌توانند اطلاعات محل سکونت، سازمان‌های شهری و امنیت عمومی را به‌دست آورند و همچنین با وارد کردن نام محل موردنظر خود، تمام اطلاعات لازم را جهت برقراری با آن دریافت کنند. پارک تفریحی اینترنتی و آگاهی از خطرات آتش، مواردی است که در بخش کودکان این سایت قرار داده شده و کارشناسان از این قسمت به‌عنوان ویژگی منحصر به‌فرد سایت نام می‌برند. 

 شهر الکترونیکی تایپه

 مسؤولان شهر تایپه در سال 2000 تصمیم گرفتند به‌منظور "افزایش استفاده از اینترنت برای کاهش حضور در خیابان‌ها" و "ایجاد یک شبکه گسترده از خدمات دولتی" شهر الکترونیکی تایپه را ایجاد کنند. برای رسیدن به این اهداف اقدام به مجتمع‌سازی شبکه‌های گسترده سازمان‌های خصوصی و ایجاد یک شبکه خدمت‌دهی با سرعت بالا کرده تا از این طریق تمام بنگاه‌ها، مدارس، بیمارستان‌ها و خانه‌ها را به‌هم وصل کرده و شهر را برای تبدیل شدن به یک محیط زندگی کاملا شبکه‌ای پیش ببرد. راه‌اندازی مکانیزم "امضای الکترونیکی" را به‌منظور فراهم آوردن خدمات تعیین هویت الکترونیکی در دست اجرا دارد. ظرف مدت سه سال در همه کلا‌س‌های دوره ابتدایی، راهنمایی و متوسطه یک کامپیوتر قرار داده و ایجاد یک کتابخانه الکترونیکی را برای عموم مردم که امکان انجام تحقیقات را داشته باشند، در دست اجرا دارد. بر اساس برخی از آمارهای موجود، ظرف مدت یک سال 435 بنگاه و مدرسه به‌طور مستقیم تحت نظارت شهرداری تایپه، "سیستم تبادل داده‌های الکترونیکی" را ایجاد کرده‌اند و بر همین اساس نرخ درصد کارهایی که کاملا توسط این سیستم انجام می‌شود به 52 درصد رسیده است.

 در این شهر برای تمامی کارکنان صندوق پست الکترونیکی فراهم شده و تاکنون بیش از 800 کیوسک اطلاع‌رسانی در سطح شهر نصب شده است. با استفاده از این کیوسک‌ها آن دسته از مردم که در منزل به اینترنت دسترسی ندارند، در سفر هستند و یا عموم مردم عادی می‌توانند در هر جا و زمان به شبکه متصل شوند.

 "اختصاص شماره شناسایی الکترونیکی به شهروندان"، "ایجاد کتابخانه الکترونیکی"، "صندوق الکترونیکی رایگان" و "مقرر ساختن خدمات 24 ساعته" از جمله طرح‌هایی است که در شهر الکترونیکی تایپه اجرا می‌شود.

مفهوم حکومت داری خوب و ارتباط آن با شهر الکترونیکی

سازمان ها و افراد مختلف براساس نوع نگرش و نگرانی های خود، تعاریف متعددی از حکومت داری خوب ارائه کرده اند که هر یک بیانگر بخشی از این مفهوم است.

بر اساس تعریفی کلان، حکومت داری عبارت است از فرآیندی که به واسطه آن موسسات شهری به اداره امور عمومی می پردازند، منابع عمومی را مدیریت کرده و از حقوق افراد جامعه حمایت می کنند. بنا به تعبیری دیگر، حکومت داری عبارت از شیوه به کارگیری قدرت در مدیریت توسعه اقتصادی و اجتماعی شهر و یا در کل کشور است. در تعریف اخیر، حکومت داری مستقیماًً با مدیریت فرآیند توسعه پیوند می یابد و بخش عمومی و خصوصی را به طور توام دربرمی گیرد. اما برخی از صاحب نظران تعریف گسترده تری از حکومت داری ارائه کرده اند.

به زعم آنان حکومت داری فرآیندی است که از طریق آن به طور جمعی مسائل جامعه را حل کرده و نیازهای آن را برطرف می کنیم. طبق این دیدگاه، حکومت داری صرفاً شامل شهر نمی شود بلکه بخش خصوصی و افراد و گروه های جامعه مدنی را نیز دربرمی گیرد و سیستم ها، رویه ها و فرآیندهایی که به نوعی در امر برنامه ریزی، مدیریت و تصمیم گیری دخیل هستند را نیز شامل می شود.

با عنایت به تعاریف قبلی و درک عمومی از مفهوم حکومت داری می توان گفت که حکومت داری خوب، بر کیفیت خدمات و نحوه انجام وظیفه حکومت داری تاکید می کند. براساس یکی از تعاریف دیگر ارائه شده، حکومت داری خوب عبارت از انجام وظایف حکومت به شیوه ای عاری از فساد، تبعیض و در چارچوب قوانین موجود است. در این تعریف، حکومت داری خوب به عنوان انجام وظایف حکومت به شیوه ای منصفانه مورد توجه قرار گرفته است.

با این دیدگاه و براساس تعاریف متعددی که از حکومت داری خوب ارائه شده است می توان گفت حکومت داری خوب عبارت است از فرآیند تدوین و اجرای خط مشی های عمومی در زمینه های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی با مشارکت سازمان های جامعه مدنی و با رعایت اصول شفافیت، پاسخگویی و اثربخشی به گونه ای که ضمن برآوردن نیازهای اساسی جامعه، به تحقق عدالت، امنیت و توسعه پایدار منابع انسانی و محیط زیست منجر شود.

ارتباط میان شهر الکترونیکی و حکومت داری خوب به قدری نزدیک است که برخی صاحب نظران معتقدند شهر الکترونیکی اگر در نهایت به حکومت داری بهتر منجر نشود هرگز رسالت خود را به انجام نرسانیده است. شهر الکترونیکی شیوه ای برای حصول اطمینان است تا همه شهروندان به گونه ای یکسان از فرصت و منافع تصمیمات شهری و منافع ملی برخوردار باشند و تصمیمات متخذه بر وضعیت و کیفیت زندگی آنها تاثیر مثبت گذارد. این شکل جدید از حکومت داری، شهروندان را از مصرف کنندگان منفعل خدمات شهری به بازیگران فعال تبدیل می کند که می توانند درباره نوع خدماتی که دریافت می کنند و به آنها نیاز دارند، اظهار نظر کنند.

شهر الکترونیکی امکانات گسترده ای را برای عینیت یافتن آرمان های حکومت داری خوب فراهم می کند. با به کارگیری فناوری های جدید ارتباطی و اطلاعاتی در شهر الکترونیکی، بهبود فرآیندهای ارائه خدمات در بخش عمومی، تسریع ارائه خدمات به شهروندان، پاسخگوتر شدن ماموران شهری، شفاف شدن اطلاعات، کاهش فاصله میان مردم و شهروندان، مشارکت اثربخش تر شهروندان و اعضای جامعه مدنی در فرآیند تصمیم گیری عمومی، گسترش عدالت اجتماعی از طریق فرصت های برابر افراد برای دسترسی به اطلاعات و سایر موارد را شاهد خواهیم بود. حکومت ها چنانچه بخواهند در مسیر تحقق حکومت داری خوب حرکت کنند باید به ابزار نیرومندی همچون فناوری اطلاعات و ارتباطات و کاربردهای آن و به خصوص شهر الکترونیکی مجهز باشند.

تحقق شهر الکترونیکی، بستگی به مجوعه‌ای از عومل اقتصادی فنی و فرهنگی دارد و همان‌گونه که آمارها در کشورهای مختلف نشان می‌دهد، شکاف دیجیتال، یکی از موانع جدی پیش رو در گسترش شهر الکترونیک است.

از جمله ضروریات شهر الکترونیک، رعایت اصل شهروندمداری به معنی اولویت مشارکت در فرآیند تعاملات اجتماعی است .

ممکن است تحولاتی که در مفهوم شهروند نسبت به تلقی سنتی آن پیدا می‌شود، منجر به بروز یک بحران ساختاری در جامعه به لحاظ هویت جدید شهروندان در شهر الکترونیک شود، این قابلیت دسترسی آسان اصل بعدی است که به عنوان یکی از ابزارهای مدیریت شهری از آن یاد می‌شود، ولی نباید فراموش کرد که تحقق این اصل منوط به مجموعه‌ای از عوامل اقتصادی فنی و فرهنگی است.

 امنیت اطلاعات باید به عنوان یکی از مقتضیات شهر الکترونیک مورد توجه قرار گیرد که در مقابل خود با چالش جدی آزادی گردش اطلاعات و محدودیت‌های آن مواجه است. در صورت معماری اصولی شهر الکترونیک ، این امر قابل حصول خواهد بود.

توصیه میگردد در ایجاد شهر الکترونیکی بایستی :

۱ تاکید خاصی بر جاذبه های سنتی ، دستی داشته باشیم. آینده‌پژوهان اعتقاد زیادی دارند که بشر ضمن پیشروی به سوی آینده، نوعی رجعت به گذشته، به سنتهای عصر کشاورزی را تجربه می‌کند. این بدان معناست که داشته‌های سنتی هر کشور از جمله صنایع سنتی و دستی آن در آینده منشاء بسیاری از فرصتهای کسب‌وکاری سودآور خواهند

۲ فراموش نکنیم که در جهان آینده، محیط زیست یک ثروت حیاتی محسوب می‌شود؛ هر جامعه‌ای که بتواند بهتر از این ثروت پاسداری کند، شاداب‌تر و پویاتر خواهد بود. ( از این زاویه نیز می‌توان نشان داد که کسب‌وکارهای نرم، به دلیل سازگاری بیشتر با محیط زیست، از محبوبیت بیشتری در آینده برخوردار خواهند بود.

۳ بگونه ای حرکت نکنیم که از انقلاب جهانی فناوری اطلاعات عقب بیافتیم . و تنها به فکر صرف هزینه ووقت و کسب تجربه نباشیم و بی برنامگی خود را هزینه پیشرفت ندانیم.

۴ واقعیت ها در نظر گرفته شوند و مطابق با تحول " دانش بنیان " کشور طی ۲۰ سال آینده ، اقدام به ایجاد نمود. 

۵ به سازمانها و شرکتهایی که خواهان تحولات بنیادین هستند، کمک دهیم نگاه خود را از ساختارها برگیرند و به فرایندها بیاندازند.

منابع و ماخذ

1)      رسولی نژاد, احسان , شهر الکترونیک و تجارت همراه , ماهنامه فن آور,شماره11, فرودین و اردیبهشت8713,صفحه 6

2)      تقی پور, امیر عباس , شهروند سالاری در مدیریت شهری با شهر الکترونیک , روزنامه دنیای اقتصاد , شماره 1127 , صفحه 26

3)      بهمند,یاشار,چرا شهرهای الکترونیک , ماهنامه دنیای کامپیوتر و ارتباطات , سال هفتم , شماره 65 , صفحه 59

4)      شهر الکترونیک و مدیریت یکپارچه , روزنامه همشهری , شماره 4060 , صفحه 16

5)      ماهنامه مهارت , شهر الترونیک و شهروند الکترونیک , شماره 58 , صفحه 22

6)      گزارشی از کنفرانس بین المللی شهر الکترونیک , ماهنامه پردازشگران , شماره 52  , صفحه 7

7)      ماهنامه تحلیل گران عصر اطلاعات , شماره 10 , صفحه 61

8)      نقشینه , وحید , شهرهای مجازی یا خانه های رایانه ای , روزنامه ابران , شماره 3687 , صفحه16

9)      بهمند , یاشار , آرمان شهرهای الکترونیکی , ماهنامه دنیای کاپیوتر و ارتباطات , سال ششم , شماره پنجاه و دو , صفحه 52

10)    Blais, pamela, 1996, how the information revolution our is shaping communities, planning commisionars journal vol: 24: 16 .

11)    Marshll, alex, 1996 , technology transforms the places we llive, metropolis jurnal, at: